سیاتیک دردی آزاردهنده است که در طول عصب سیاتیک منتشر میشود. شروع درد سیاتیک اغلب از کمر است و در ساق پا، باسن و پشت ران احساس میشود. این درد گاهی به‌تدریج و با مراقبت صحیح از بین می‌رود، اما در موارد شدید به جراحی نیاز دارد.
در این مطلب از مجله پزشکی آبادیس به بررسی درد سیاتیک، علائم، عوارض و خطرات آن می‌پردازیم.
سیاتیک چیست؟
سیاتیک (Sciatica) درد ناشی از تحریک و فشردگی عصب سیاتیک است. عصب سیاتیک بزرگ‌ترین عصب بدن است که از ناحیه کمری آغاز میشود، از پشت ران و باسن عبور کرده و تا پایین پا ادامه دارد. این عصب در ناحیه‌ی بالای زانو به دو شاخه عصب پرونئال (Peroneal) و عصب تیبیال (Tibial) تقسیم میشود. عصب پرونئال نیز به دو بخش پرونئال عمقی (Deep Peroneal Nerve) و پرونئال سطحی (Superficial Peroneal Nerve) تقسیم می‌گردد. هرکدام از این اعصاب وظایف خاص خود را دارند:
- عصب تیبیال: این عصب به پایین ساق پا و کف پا می‌رود و عمدتاً مسئول حرکت عضلات پشت ساق پا و کنترل حس در کف پا است.
- عصب پرونئال عمقی: این شاخه به سمت عضلات جلوی ساق پا می‌رود و کنترل حرکت این عضلات و حس بین انگشتان پا را بر عهده دارد.
- عصب پرونئال سطحی: این شاخه به پوست سطح خارجی ساق و پشت پا می‌رود و حس این ناحیه را کنترل می‌کند.
عصب سیاتیک کجاست؟
سیاتیک در سمت راست قرار دارد یا چپ؟ سیاتیک پای راست چیست؟ برای سیاتیک پای چپ چه کنیم؟ در پاسخ به این پرسش‌ها باید بگوییم عصب سیاتیک هم در سمت چپ و هم طرف راست بدن وجود دارد. افرادی که فتق دیسک دارند، اغلب در بخشی از اندام تحتانی، احساس درد می‌کنند.
علائم دیسک کمر در این افراد یک‌طرفه است، وگرنه عصب سیاتیک در هر دو سمت بدن قرار دارد و می‌تواند باعث درد و ناراحتی در فرد شود.
سیاتیک عصب است یا رگ؟
اگرچه اصطلاح «رگ سیاتیک» را بسیار شنیده‌ایم، این عبارت یک اشتباه مصطلح است. کارکرد عصب و رگ باهم تفاوت دارد. عبارت «عصب سیاتیک» درست است. به کار بردن واژه رگ به‌جای عصب، صحیح نیست.
رگ‌ها لوله‌هایی باریک در بدن انسان هستند و بخشی از دستگاه گردش خون به شمار می‌روند، اما عصب‌ها ساختاری شبیه به کابل در بدن دارند و مسئول انتقال اطلاعات هستند.
علائم سیاتیک چیست؟
وقتی عصب سیاتیک در فشار باشد، علائمی مثل احساس سوزش در کمر و کف پا، بی‌حسی و ضعف عضلانی را مشاهده می‌کنید. اگر در ناحیه باسن و کمر خود درد دارید، می‌تواند نشانه آسیب به عصب سیاتیک باشد. درد از علائم بسیار رایج سیاتیک است.
از دیگر علائم سیاتیک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شدیدتر شدن درد هنگام حرکت
- احساس گزگز یا سوزن‌سوزن شدن در پا یا انگشتان پا
- ضعف و بی‌حسی پا
- مشکل در حرکت
- بی‌اختیاری ادرار و مدفوع
دلایل درد سیاتیک
درد سیاتیک به دلیل تحریک یا فشردگی عصب سیاتیک ایجاد میشود و می‌تواند ناشی از چندین علت مختلف باشد. آسیب به ستون فقرات یکی از علل شایع درد سیاتیک است. اما دلایل دیگری نیز وجود دارد که می‌توانند به عصب سیاتیک فشار وارد کنند یا آن را تحریک کنند. تومورهای نخاعی و آسیب‌های ناشی از سقوط از ارتفاع ممکن است به عصب‌های نخاعی آسیب برسانند، اما دلایل اصلی درد سیاتیک عبارت‌اند از:
1. فتق دیسک
برآمدگی یا فتق دیسک می‌تواند به عصب سیاتیک فشار وارد کند و باعث ضعف، درد یا بی‌حسی شود.
2. تنگی کانال نخاع
باریک‌شدن کانال نخاع می‌تواند ریشه‌های عصبی تشکیل‌دهنده عصب سیاتیک را در فشار قرار دهد؛ بنابراین، تنگی کانال نخاعی یکی از عوامل ایجادکننده درد سیاتیک است.
3. بیماری دژنراتیو دیسک
تغییرات ستون فقرات در اثر افزایش سن می‌تواند به انحطاط دیسک و فشرده‌شدن عصب منجر شود.
4. اسپوندیلولیستزیس
یکی از بیماری‌های مربوط به ستون فقرات «اسپوندیلولیستزیس» است. در اثر اسپوندیلولیستزیس، یک مهره به طرف جلو، روی مهره زیرین می‌لغزد. این امر می‌تواند باعث فشار به عصب سیاتیک شود.
5. سندرم پیریفورمیس
عضله پیریفورمیس در ناحیه باسن قرار دارد و می‌تواند با اسپاسم عصب سیاتیک تحت فشار قرار دهد.
6. ضربه یا آسیب
آسیب به لگن یا کمر می‌تواند زخم یا التهاب ایجاد کند و عصب سیاتیک را هم تحت تأثیر قرار دهد.
7. عفونت
برخی از عفونت‌های ستون فقرات به عصب سیاتیک فشار می‌آورند و باعث فشردگی و التهاب عصب می‌شوند.
8. نشستن طولانی
یکی دیگر از دلایل درد سیاتیک، نشستن طولانی به‌خصوص روی سطوح سخت است که می‌تواند باعث تحریک عصب سیاتیک شود.
9. بارداری
یکی از علت‌های درد سیاتیک، بارداری است. درد سیاتیک در بارداری می‌تواند علاوه بر ایجاد بی‌حسی در پا، باعث ضعف در کنترل مثانه شود.
10. چاقی
اضافه‌وزن و چاقی می‌تواند به اعصاب و ستون فقرات، فشار بیشتری وارد کند.
11. سبک زندگی
ورزش نکردن، نشستن برای مدت طولانی و بلند کردن اجسام سنگین می‌توانند به عصب سیاتیک آسیب برسانند.
تشخیص درد سیاتیک
برای تشخیص سیاتیک، پزشک علائم و سابقه پزشکی بیمار را بررسی می‌کند. معاینه‌های فیزیکی و آزمایش‌های تصویربرداری مانند اشعه ایکس، MRI و سی‌تی‌اسکن برای تشخیص دقیق استفاده می‌شوند. پزشک ممکن است از الکترومیوگرافی (EMG) برای ارزیابی فشار روی عصب سیاتیک استفاده کند.
نوار عصب و عضله یا الکترومیوگرافی (EMG) نوعی آزمایش برای ثبت الکتریکی عملکرد عضلات است تا مشخص شود فشار عصب سیاتیک چه اثری در فعالیت عضله‌ها دارد.
عوارض و خطرات سیاتیک
آغاز درد سیاتیک اغلب با علائم التهابی و درد همراه است که شاید تصور شود بی‌ضرر است و با استراحت بهبود پیدا می‌کند. اما بی‌توجهی و نادیده گرفتن درد سیاتیک می‌تواند عواقب جدی مثل آسیب دائمی عصب‌ها را به دنبال داشته باشد. موارد زیر برخی از عوارض و خطرات سیاتیک است:
- افزایش درد در طول زمان
- از دست دادن عملکرد مثانه یا روده
- خواب‌رفتگی یا پارستزی پای آسیب‌دیده
- از دست دادن قدرت عضلانی
- آسیب دائمی عصب
انواع درد سیاتیک | انواع درد سیاتیک چقدر طول می‌کشد؟
درد رگ سیاتیک اغلب در انواع مختلف کمر درد ظاهر میشود و ویژگی‌های مختلفی دارد. چند نوع اصلی از کمر درد سیاتیک را در اینجا بررسی می‌کنیم:
1. سیاتیک حاد
کمتر از 4 هفته طول می‌کشد و با درد شدید و ناگهانی شروع میشود که اغلب با فعالیت‌های خاص به وجود می‌آید.
2. سیاتیک مزمن
حدود 12 هفته باقی می‌ماند و درد متناوب یا مداوم دارد که ممکن است تیز یا مبهم باشد. گاهی بیمار در ساق پای خود احساس سنگینی دارد.
3. درد رادیکولار
دردی است که در امتداد مسیر عصب سیاتیک احساس میشود. اغلب از بخش پایین کمر به سمت پاها می‌رود و پخش میشود. این درد می‌تواند از چند روز تا چند هفته ادامه پیدا کند.
4. درد نوروپاتی
نوروپاتی به دلایل مختلف مثل بیماری دیابت و مصرف الکل، سانحه و تصادف، عفونت و جراحی ایجاد میشود و می‌تواند به اعصاب آسیب برساند. علائمی از بی‌حسی و سوزن‌سوزن شدن در پاها ممکن است ناشی از آسیب و تحریک عصبی باشد. این درد ممکن است تا طولانی‌مدت به‌صورت مداوم ادامه پیدا کند.
5. درد عضلانی
احساس درد در ناحیه باسن و کمر ممکن است در اثر اسپاسم عضلانی و فشردگی ریشه عصبی باشد. این درد معمولاً چند روز تا چند هفته ادامه پیدا می‌کند.
6. درد وضعیتی
این درد با ایستادن یا نشستن طولانی تشدید میشود. فرد در یک وضعیت خاص احساس درد سیاتیک دارد و با تغییر وضعیت برطرف می‌گردد.
7. درد پارستزی
گزگز کردن و سوزن‌سوزن شدن از نشانه‌های این نوع درد سیاتیک است که اغلب در طول مسیر عصب احساس میشود. این درد معمولاً مدت‌زمان کوتاهی طول می‌کشد.
آیا درد سیاتیک قابل درمان است؟
روش‌های درمانی مختلفی برای درد سیاتیک وجود دارد. روش‌های درمانی غیرجراحی شامل دارودرمانی، فیزیوتراپی و ورزش اولین راه‌حل پیشنهادی برای درمان درد سیاتیک هستند. اگر این روش‌ها اثر نداشته باشند، روش‌های درمانی جراحی به‌عنوان آخرین گزینه در موارد شدید توصیه می‌شوند.
برخی از مهم‌ترین روش‌ها عبارت‌اند از:
1. درمان سیاتیک با دارو
داروهای شلکننده و غیراستروئیدی برای آرام شدن درد سیاتیک مصرف می‌شوند:
- داروهای شلکننده عضلات
تیزانیدین و متوکاربامول باکلوفن از جمله داروهای شلکننده عضلات محسوب می‌شوند. این داروها با کاهش فشار عضله‌ها بر عصب سیاتیک، درد و ناراحتی را کاهش می‌دهند.
- داروهای غیراستروئیدی سیاتیک
این داروها باعث کاهش التهاب و تورم می‌شوند. پزشک گاهی، مسکن قوی برای درد سیاتیک تجویز می‌کند و بهترین دارو برای رفع گرفتگی سیاتیک، مسکن‌های غیراستروئیدی و ضدالتهاب مانند ایبوپروفن، آسپرین و ناپروکسن است.
- پماد برای درمان درد سیاتیک
برای کاهش درد می‌توانید از پمادهایی مانند کپسایسین، متیل سالیسیلات، کانابیدیل، منتول و سالاسیلات ترولامین استفاده کنید. البته حتماً پیش از مصرف با متخصص سیاتیک مشورت کنید.
- بهترین آمپول برای درد سیاتیک
برای باز شدن رگ سیاتیک اغلب کورتیکواستروئید‌ها را در اطراف ریشه عصبی تزریق می‌کنند. این کار درد اعصاب تحریک‌شده و التهاب آن‌ها را کاهش می‌دهد. البته به دلیل عوارض کورتون‌ها باید تزریق این آمپول در بازه‌های زمانی طولانی‌مدت انجام شود. این روش درمانی به‌طور مکرر و در فاصله زمانی کوتاه توصیه نمی‌شود؛ زیرا عوارض جانبی زیادی دارد.
2. درمان سیاتیک با فیزیوتراپی
- تمرینات تقویتی و کششی: برنامه‌های فیزیوتراپی شامل تمرینات مخصوص برای تقویت عضلات کمر و شکم و کشش عضلات پایینی کمر هستند. این تمرینات می‌توانند به بهبود وضعیت قرارگیری بدن، کاهش فشار بر عصب سیاتیک و پیشگیری از تشدید درد کمک کنند.
- آب‌درمانی: استفاده از آب به دلیل ویژگی‌های آن و به‌منظور کاهش فشار بر روی مفاصل و عضلات، به‌ویژه برای افرادی که نمی‌توانند به‌راحتی تمرینات فیزیکی را انجام دهند، مفید است.
- ماساژ درمانی: ماساژ‌های خاص می‌توانند به کاهش تنش عضلانی و درد سیاتیک کمک کنند. ماساژ عمیق با استفاده از تکنیک‌های مختلف می‌تواند تسکین و آرامش عضلات را به دنبال داشته باشد.
3. درمان سیاتیک با جراحی
ابتدا متخصص ستون فقرات از روش‌های غیرجراحی برای آزادسازی عصب سیاتیک استفاده می‌کند. اما اگر درد بسیار شدید باشد و شیوه‌های غیرتهاجمی و دارویی باعث بهبودی نشوند، عمل جراحی بهترین گزینه برای درمان درد سیاتیک است.
برای مثال، وقتی درد رگ سیاتیک باعث شود بیمار نتواند ادرار و مدفوع خود را کنترل کند، لازم است در اولین فرصت جراحی شود.
جراحی سیاتیک به 2 شیوه صورت می‌گیرد:
- دیسککتومی عصب سیاتیک
- لامینکتومی عصب سیاتیک
توصیه‌هایی به بیماران برای مدیریت درد سیاتیک
- برای کاهش التهاب و باز شدن رگ سیاتیک از بسته‌های سرد و گرم استفاده کنید. کیسه آب گرم و کمپرس آب سرد با یخ‌درمانی باعث کاهش درد سیاتیک میشود.
- از فعالیت تحریک‌کننده سیاتیک و نشستن یا ایستادن طولانی پرهیز کنید.
- تمرینات سبک مثل شنا یا آب درمانی و پیاده‌روی برای درد سیاتیک داشته باشید و با قوی نگه داشتن عضلات شکم و کمر به درمان و پیشگیری از درد سیاتیک کمک کنید.
چه زمانی به متخصص سیاتیک مراجعه کنیم؟
علائم سیاتیک خفیف به‌تدریج از بین می‌رود؛ اما اگر درد پا یا کمر شما با گذشت چند هفته کاهش پیدا نکرد و همراه با نشانه‌های زیر بود، حتماً به پزشک مراجعه کنید:
- درد سیاتیک همراه با حالت تهوع یا تب
- درد ایجادکننده ضعف و بی‌حسی در پاها
- درد ناشی از سانحه تشدیدشونده
- درد پا و کمر به همراه خارج‌شدن غیرارادی ادرار و مدفوع
راهنمای مراجعه به پزشک برای درمان قطعی سیاتیک
در بیشتر موارد، درد سیاتیک در کمتر از 4 تا 6 هفته و بدون عوارض طولانی‌مدت برطرف میشود، حتی اگر درمان دارویی نداشته باشید. اما باید به‌خصوص در موارد شدیدتر به پزشک متخصص سیاتیک مراجعه کنید.
پزشکان کلینیک فوق تخصصی ستون فقرات آبادیس از بهترین پزشکان کشور هستند و شما می‌توانید با مراجعه به‌موقع برای درمان سیاتیک اقدام کنید. در این مرکز درمانی، درمان سیاتیک با پیشرفته‌ترین تجهیزات و جدیدترین روش‌های مؤثر انجام میشود.
شما می‌توانید اطلاعات خود را در فرم اینترنتی نوبت‌دهی ثبت کنید یا با شماره تلفن 02174489 تماس حاصل فرمایید.
کلام پایانی؛ درمان درد بزرگ‌ترین عصب بدن
در این مقاله به بررسی عصب سیاتیک پرداختیم. برخی از افراد هرگونه کمردرد یا درد رادیکول پا را درد سیاتیک می‌نامند، اما درد سیاتیک دردی است که مستقیم از آسیب عصب سیاتیک ناشی میشود. عصب سیاتیک از ریشه‌های L4 تا S3 تشکیل شده و با قطر 2 سانتی‌متر، بزرگ‌ترین عصب بدن به شمار می‌رود.
درد سیاتیک اغلب با خم‌شدن ستون فقرات کمری، پیچ‌خوردگی یا سرفه تشدید میشود و بی‌توجهی به درمان آن می‌تواند عواقب جدی داشته باشد و باعث آسیب دائمی به عصب‌ها شود.